თბილისის პრაიდი, ანუ, რა ხდება?!

ავტორი: აია ბერაია

როგორც მოსალოდნელი იყო, დაახლოებით ერთი თვის წინ თბილისის პრაიდის კვირეულის დაანონსებამ ქვიარ თემში აზრთა სხვადასხვაობა და დაბნეულობა გამოიწვია. ამ პოსტის მიზანი არაა, უპასუხოს კითხვას, უნდა დავუჭიროთ თუ არა მხარი პრაიდს. ეს, ალბათ, თემის თითოეულმა წევრმა თვითონ უნდა გადაწყვიტოს მას შემდეგ, რაც პრაიდის ორგანიზატორთა გეგმებს გაეცნობა და ყველაფერს საკუთარ პოლიტიკურ, სოციალურ, ეკონომიკურ თუ ოჯახურ მდგომარეობასთან მიმართებაში აწონ-დაწონის. მე, როგორც ცალკეული აქტივისტი, რომელსაც რამდენიმეწლიანი გამოცდილება მაქვს, ასევე ვსწავლობ და ვიკვლევ ქვიარ თეორიას, მიზნად ვისახავ ვუპასუხო იმ რამდენიმე კითხვას, თუ ბრალდებას, რაც თბილისის პრაიდის მიმართ გაისმის ხოლმე. უსაფრთხოების, პოლიტიკური მოკავშირეების შერჩევისა და სხვა მნიშვნელოვან საკითხებზე პასუხის გაცემას ორგანიზატორებს მივანდობ, აქ კი რამდენიმე სხვა თეორიულ, სტრატეგიულ და ტაქტიკურ საკითხს მიმოვიხილავ.

• არის თუ არა პრაიდი დასავლური პრაქტიკის „კოპირება“? ნაწილობრივ კი, ნაწილობრივ არა.

პრაიდი ლგბტ/ქვიარ მოძრაობების მიერ გამოყენებული ტრანსნაციონალური წინააღმდეგობის ფორმაა. პრაიდის წარმოშობას ამერიკულ ლგბტ მოძრაობებს, განსაკუთრებით კი, 1969 წელს სტოუნვოლის ამბოხს უკავშირებენ. ისტორიულად, პროტესტისა და თვითგამოხატვის ამ ფორმის განვითარება დასავლეთს უკავშირდება, თუმცა, ბოლო წლებში პრაიდები ტარდება აღმოსავლეთ ევროპასა და პოსტსაბჭოთა ქვეყნებშიც, მათ შორის, სერბეთის, უკრაინის, პოლონეთისა თუ თურქეთის „კონსერვატიულ“ საზოგადოებებშიც.[1] შეიძლება ითქვას, რომ „პრაიდის“ სახელდება ქვიარ

ორგანიზებისა და გამოხატვის ფორმებს გასაგებს ხდის სხვა დასავლელი თუ არადასავლელი აქტორებისა და თემის წევრებისთვის და ადგილობრივ პროტესტს ტრანსნაციონალურ მოძრაობასთან აკავშირებს. ეს სრულიად არ ნიშნავს, რომ პრაიდი აუცილებლად რომელიმე პრაქტიკის გაუაზრებელი „კოპირება“ უნდა იყოს. მეტიც, თბილისის პრაიდის ორგანიზატორთა მიერ შერჩეული მესიჯები და რეპერტუარი არ გვაძლევს საფუძველს, ვივარაუდოთ, რომ პრაიდის აღნიშნული იდეა ადგილობრივ კონტექსტს მოურგებელი და შეუსაბამოა. პირიქით, ორგანიზატორების მიერ ქვიარ ადამიანების პრობლემების დეკლარირება, საზოგადოებისთვის მიმართვა, „ღირსების მარში“ და პრაიდის სიმბოლოდ „ეროვნული ქვიარის“ – კინტოს – შერჩევა საპირისპიროზე მიუთითებს.[2]

ნაციონალურ კონტექსტთან მორგება, შესაბამისი ტაქტიკებისა და სიმბოლოების გამოყენება ქვიარ აქტივიზმისთვის უცხო არ არის. მაგალითად, 1990 წელს დაარსებული ამერიკული ორგანიზაცია Queer Nation ამერიკულ ნაციონალიზმში შეჭრისთვის სხვადასხვა ტაქტიკას იყენებდა. Queer Nation საჯარო ინსტიტუციური დისკურსების სექსუალიზებით, საჯარო სივრცის მრავალფეროვანი ათვისებით, ეროვნულ მეინსტრიმულ კულტურასა და ქვიარ კულტურას შორის საზღვრების მორღვევას ცდილობდა, ერის ერთგვარ „გაქვიარებას“ თუ ქვიარების ქცევას ერის სრულფასოვან ნაწილად, რაც პოლიტიკური სივრცის დაკავებას და ქვიარების პოლიტიკურ აქტორებად ქცევასაც გულისხმობს.[3]

ქართულ კონტექსტში კინტოს სიმბოლო, განსაკუთრებით, მნიშვნელოვანია. აღნიშნული სიმბოლოს გამოყენება იმაზე მიუთითებს, რომ ადგილობრივი აქტივიზმი  უთანხმოებაშია (ნეო)კოლონიურ და ორიენტალისტურ ლოგიკასთან, რომელიც პროგრესის მაჩვენებლად დასავლური ქვიარ იდენტობების საშუალებით დანარჩენ „კონსერვატიულ“ და არამოდერნულ საზოგადოებასთან გამიჯვნას მიიჩნევს. „დასავლეთისკენ სვლის“ ნაცვლად, კინტო გვაბრუნებს იმ ქართულ/თბილისურ რეალობაში, სადაც სხვადასხვა კულტურისა ან/და სექსუალური პრაქტიკის მიმდევარი ადამიანების მიმართ მიმღებლობა არსებობს და სადაც საერთო კულტურას მრავალმხრივი ეროტიკულობის პოტენციალი აქვს.[4]

ზოგადად, დასავლეთიდან „კოპირების“ ბრალდება საკმაოდ სუსტია, თუ გავითვალისწინებთ, რომ სწორედ დასავლეთიდან გვაქვს „კოპირებული“ არაერთი იდეოლოგია თუ იდენტობა, ასევე თავად სოციალური მოძრაობების ფორმატი, სტრუქტურა, რეპერტუარები, პოლიტიკის ადვოკატირების წესი, სხვადასხვა კანონი და სხვა მრავალი. ეს მოდერნიზაციისა თუ გლობალიზაციის გარდაუვალი შედეგია, რაც უნდა მივიღოთ და მასთან ადაპტირება მოვახდინოთ. „მოდერნულობის მსგავსად, ჰომონაციონალიზმსაც შეიძლება წინააღმდეგობა გავუწიოთ ან მნიშვნელობა შევუცვალოთ, მაგრამ მას ვერ გამოვეთიშებით: ჩვენ ყველანი მის მიერ და მისი საშუალებით ვართ განსაზღვრული,“ – წერს ქვიარ თეორეტიკოსი ჯასბირ პუარი, რომელმაც თეთრი იმპერიალისტური ნაციონალიზმისა და მის მიერ არადასავლელი ქვიარ სუბიექტების ინსტრუმენტალიზაციის გასაკრიტიკებლად „ჰომონაციონალიზმის“ კონცეპტუალური ჩარჩო შექმნა.[5]

ამგვარად, ქართულ ქვიარ მოძრაობასაც შეიძლება ჰქონდეს დასავლურ კოლონიურ პრაქტიკებთან უკრიტიკო, რეფლექსიას მოკლებული კავშირის ისტორია თუ გამოცდილება, მაგრამ ერთი მხრივ, აუცილებელია იმის აღიარება, რომ მოდერნულობას (თუ ჰომონაციონალიზმს) „ვერ გამოვეთიშებით“ და მეორე მხრივ კი იმის, რომ მოძრაობები იზრდება, იცვლება და იხვეწება.

• არის თუ არა პრაიდი „ფინქვოშინგი“? არა.

იმავე პუარის მიხედვით, „ფინქვოშინგი“ აღნიშნავს „ქვეყნის მიერ ზოგიერთი ჯგუფის მიმართ დისკრიმინაციული პოლიტიკის გადაფარვას, მცირე ჯგუფისთვის უზრუნველყოფილი გეი უფლებების ხმაურიანი რეკლამირებით.“[6] პუარი „ფინქვოშინგს“ გეი და ლესბოსური ტურიზმის ინდუსტრიასთან აკავშირებს, ანუ სხვადასხვა ქვეყნის მიერ გამოყენებულ ერთგვარ ნიშურ მარკეტინგულ სტრატეგიებთან, რომელიც გეი და ლესბოსელი ტურისტების მოზიდვას ემსახურება. თუმცა, „ფინქვოშინგში“ ყველაზე ხშირად და ინტენსიურად დადანაშაულებელი ქვეყანა ისრაელია, რადგან ისრაელის სახელმწიფო გეი უფლებების დაცულობასა თუ გეი ტურიზმს პალესტინის ოკუპაციის გადასაფარად იყენებს. გარდა ამისა, „ლგბტ ტურიზმის გლობალური ანგარიშის“ მიხედვით, ლგბტ ტურიზმით გამორჩეულ ქვეყნებს შორის არიან ესპანეთი, ბრაზილია, არგენტინა, სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა, სამხრეთ კორეა, ამერიკის შეერთებული შტატები.[7] 2019 წლის მონაცემებით, საქართველოს მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე 4806 დოლარია, ჩამოთვლილი ქვეყნების უმრავლესობა კი (ისრაელის ჩათვლით) ბევრად უკეთესი მაჩვენებლებით გამოირჩევა.[8] ამ მონაცემთა გათვალისწინებით შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ლგბტ ტურიზმი და მასთან დაკავშირებული შესაძლო „ფინქვოშინგი“ შედარებით მდიდარი ქვეყნებისთვის დამახასიათებელი მოვლენაა. ჩვენი ქვეყნისა და საზოგადოების სიღარიბე ერთგვარად თავისთავად გამორიცხავს „ფინქვოშინგს“, როგორც პრობლემას. აღსანიშნავია, რომ საქართველო სახელდება იმ ოთხ ქვეყანას შორის, სადაც მოსახლეობა ემიგრაციის ხარჯზე მცირდება.[9] ბოლო წლის განმავლობაში საქართველო არაერთმა ქვიარ ადამიანმაც დატოვა, რასაც პრაიდის ორგანიზატორებიც უსვამენ ხაზს. ემიგრაციის მაღალი მაჩვენებელს ძირითადად ეკონომიკური მიზეზები აქვს, რასაც ქვიარ ადამიანების შემთხვევაში მათ მიმართ არსებული ძალადობა, მტრული გარემო და სპეციფიკური დისკრიმინაციაც ემატება.

„ფინქვოშინგის“ არსებობისთვის საჭიროა ლგბტ უფლებების დაცულობის საკმაოდ მაღალი დონე. საქართველო ამ მხრივ გამორჩეული (სამწუხაროდ) ნამდვილად არ არის – საქართველოს სახელმწიფო არათუ აღიარებს გეი და ლესბოსელ წყვილებს და მათ უფლებებს, არამედ პირიქით, ქვეყნის კონსტიტუციაში გაიწერა დისკრიმინაციული, ჰეტერონორმატიული ნორმა, რომელიც „ოჯახად“ მხოლოდ ქალისა და კაცის ერთობას აღიარებს; სახელმწიფო უარს ეუბნება ტრანსგენდერ ადამიანებს გენდერის სამართლებრივ აღიარებაზე; სახელმწიფო სათანადოდ არ ზრუნავს იმაზე, რომ ლგბტ ადამიანების გამოხატვისა და შეკრების უფლება უზრუნველყოს და ა.შ. ასევე, არ მახსენდება ისეთი ემპირიული ფაქტი, როდესაც ლგბტ ადამიანებმა რაიმე უფლება რომელიმე სხვა ჯგუფის დაჩაგვრისა თუ გაჩუმების ხარჯზე მოიპოვეს. ჩაგრული ჯგუფების პრეტენზიების ლეგიტიმური ადრესატი მხოლოდ და მხოლოდ სახელმწიფო შეიძლება იყოს, რომელიც მათ უფლებებს არღვევს და არა ქვიარ თემი, რომელიც ასევე იბრძვის საკუთარი უფლებებისთვის.

რომ შევაჯამოთ, „ფინქვოშინგი“, როგორც პრობლემა, შესაძლოა საქართველოსთვის ერთგვარად სანატრელიც კი იყოს, რადგან „ფინქვოშინგი“ სხვადასხვა პოზიტიური მოვლენისა და მაჩვენებლის, სახელმწიფოს პოზიტიური ქმედუნარიანობის შესაძლო ნეგატიური მხარეა და არა დამოუკიდებლად არსებული ნეგატიური მოვლენა.

 

• უნდა იყოს თუ არა პრაიდი თემის ერთადერთი ან დომინანტური სტრატეგია? არა.

პრაიდი წარმოადგენს პლატფორმას თემის ხილვადობის ზრდისა და ხმის გასაჟღერებლად, თუმცა, არ ვფიქრობ, რომ ეს აქტივიზმის ერთადერთი ფორმა ან თუნდაც ხილვადობაზე ორიენტირებული ერთადერთი ღონისძიება უნდა იყოს. თემში არსებობს პოტენციალი სხვა ქვემოდან წამოსული ინიციატივების განვითარებისთვისაც. თავად პრაიდის ორგანიზატორებიც საჯარო განცხადებებსა და პირად საუბრებშიც ადასტურებენ, რომ მრავალფეროვან სტრატეგიებს ემხრობიან და პრაიდი მათ შორის ერთ-ერთ შესაძლო სტრატეგიად მიაჩნიათ.

მიუხედავად იმისა, რომ ხილვადობაზე ორიენტირებული პრაიდი ყველაზე მეტად ხვდება საზოგადოებისა და მედიის ყურადღების ცენტრში, სხვა სათემო ინიციატივები და სტრატეგიები – სალექციო კურსები და ტრენინგები იქნება ეს, კლუბური ივენთები თუ მწვანე აქტივიზმი, არანაკლებ მნიშვნელოვანია თემის მობილიზაციისა და გაძლიერებისთვის. ვფიქრობ, სხვადასხვა მიმართულების კიდევ უფრო მეტი განვითარებისთვის მეტი ერთობა და ადამიანური და ფინანსური რესურსების მობილიზაცია გვჭირდება. ცხადია, საერთო სიღარიბისა და რესურსების სიმწირის ფონზე ეს შეიძლება არც ისე მარტივი ამოცანა იყოს, თუმცა ალბათ უპრიანია და შეგვიძლია ვცადოთ, რომ ძალა ძირითადად ერთმანეთში დავინახოთ და არა სხვა გარეშე აქტორებში.

---

[1] იხ.  ევროპული პრაიდების რუკა: https://www.facebook.com/TiflisPride/photos/a.553923058445218/553923035111887/?type=3&theater; 2019 წლის პრაიდების ერთ-ერთი ჩამონათვალი: https://www.gaystarnews.com/article/pride-parades-2019/#gs.0ue67j; სტატია სტამბულის პრაიდის შესახებ: https://edition.cnn.com/2018/07/02/europe/istanbul-pride-parade-intl/index.html

[2] აღნიშნული მესიჯები და სიმბოლოები შეგიძლიათ იხილოთ „თბილისი პრაიდის“ ფეისბუქგვერდზე: https://www.facebook.com/TiflisPride/

[3] იხ. ლორენ ბერლანტი და ელიზაბეთ ფრიმანი, „ქვიარ ეროვნება“, თანასწორობის მოძრაობა, https://equality.ge/%E1%83%A5%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A0-%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90/

[4] კინტოს ფენომენისა და მასთან დაკავშირებული კულტურის შესახებ უფრო დაწვრილებით იხ. ჯიმშერ რეხვიაშვილი, „კინტოს დაბრუნება“, რადიო თავისუფლება, 2019, https://www.radiotavisupleba.ge/a/%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A1-%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90/29797986.html

[5] Jasbir K. Puar, “Homonationalism as Assemblage: Viral Travels, Affective Sexualities”, Jindal Global Law Studies, 4 (2) (2013): 23.

[6] იქვე, 32.

[7] World Tourism Organization (UNWTO), Global Report on LGBT Tourism, AM Reports: Volume Three  (Madrid, World Tourism Organization, 2012), https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284414581

[8] იხ. სტატისტიკა:  http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php

[9] იხ. სტატია: http://netgazeti.ge/news/344020/?fbclid=IwAR2JjKBOmUbR_nARrLll9-blGW8IcntD8i5FdIaOfjTByw73nLDi8xesySk