ბრჭყალების მოხსნა

რამდენიმე თვეა დეპრესიას ვებრძვი. ჩემი ბრძოლის მექანიკური ხერხი ასეთია, – რაც შეიძლება შორს მივატრიალო თავი საკუთარი თავისგან. საგულდაგულოდ ვკეტავ კარებებს, ფანჯრებს, ვრთავ ტელევიზორს და ყურების დახეთქვამდე ვუწევ საინფორმაციო გამოშვებების ხმას, ერთი არხიდან მეორეზე გადავდივარ, მეორედან მესამეზე, მესამედან მეოთხეზე და მერე უკან მოვყვები. საკუთარი თავის მოსასმენად დროს არ ვიტოვებ, – ეგებ გარეთ იყოს რაიმე ხელჩასაჭიდი. ამის ნაცვლად, ტელევიზორიდან გადმოღვრილ განგრენას ვხედავ, რომელიც მთელ ქვეყანას მოედო და ჩემსკენ მოცოცავს. რიტუალს ვწყვეტ, ვიხსენებ, რომ გამოუთქმელი აზრები მტანჯველი, პროგრესირებადი ტკივილით ხასიათდებიან, ყურებით ვითრევ თავს და ათას მერამდენედ საკუთარი თავისკენ, საკუთარ გამოქვაბულში ვატრიალებ. გამოუთქმელი აზრები ცხელი ცეცხლია; ცეცხლი სიცოცხლის ნიშანია გამოქვაბულში; უკონტროლო ცეცხლი ხანძარია! ფიქრს ვაწყობ, ჩემს 9-წლიან სიყვარულს ვიხსენებ, ფორთხვით რომ ვცდილობდი მიმეთრია საკრალურ მეათემდე, მერე ამ ქვეყნის ცხრა წელზე ვფიქრობ, იმის წინა ცხრაზეც და 27 „სისხლიანი“ წელი გამომდის. გამომთვლელზე ვამოწმებ, სამჯერ ცხრა ხომ არ მეშლება და ვცდილობ ანალიზს ეტაპობრივად მივყვე…

“ტვინში ბევრი ბორიალით თავი რომ არ შეგაწყინოთ, უხეშ მონტაჟს გავაკეთებ, ამოვჭრი ფრაგმენტებს და გაგიზიარებთ ფიქრებს ხელოვნებაზე, ქვიარ ხელოვნებაზე და ხელოვანების როლზე ჩვენს სივრცეში.

თუ არ ანათებს მზე, მზე არა არის

“დღეს, ამ გარემოში, ხელოვნებაზე ფიქრი უხერხულადაც კი მეჩვენება-მეთქი, გამიელვა და იმ წამსვე საწინააღმდეგო პოზიციიდან, მთელი გზნებით გავუწყერი ჩემსავე აზრს. ამიტომ მეტს ვფიქრობ, და უნდა ითქვას, – აშკარაა, დღევანდელ ჩვენს ცხოვრებაში ხელოვნება არაქმედითუნარიანია; ასეა ლიტერატურა, თეატრი, ვიზუალური ხელოვნება და ქორეოგრაფია. საზოგადოებრივ ცხოვრებაზე გავლენას აღარაფერი ახდენს, სახელოვნებო აქტი დატვირთულია ტავტოლოგიით, – ცხოვრების გამეორება და უკვე წარმოებული ხელოვნების პროდუქტის ისევ წარმოება ნორმაა. ასეთი ნაშრომები ორ ემოციურ პოლუსზე, „ფუ“-სა და აღფრთოვანების „ვაა!“-ს შორის მოძრაობს. ზიზღისა და აღფრთვანების ეს ორი მიჯნა პოლიტიკურად მოტივირებული და ბაზრის ლოგიკით აგებული ნაშრომების განუყოფელი ნაწილია. რა არის ამის წინაპირობა? თუ სახელოვნებო პროცესმა ზემოქმედების ძალა დაკარგა, ბუნებრივია, რომ ეს მეტაბოლიზმი სადღაც გრძელდება. სადაა და რა არის ის წერტილი, სადაც ჩაიწრიტა კრეატიული აქტის ძალა და ფუნქცია? ჩვენს დღევანდელ ცხოვრებაზე ყველაზე დიდი ზემოქმედების მქონე რგოლი, პოლიტიკასთან ერთად, არის მედია – მედია, რომელიც, ძირითადად, პოლიტიკურად მოტივირებულია, უფრო მართებული იქნება ვთქვათ, პარტიულად მოტივირებული. მასობრივი ხელოვნების ხელოვნებად გაფორმებას მასმედია აწერს ხელს და ის, რაც ხელოვნებად ცხადდება, მათსავე თარგზეა მოჭრილი. გავიხსენოთ, რომ მედიის ფუნქცია რეალობის ანარეკლის შექმნაა და იქვე გავიხსენოთ დღევანდელი ხელოვნებაც, – ისიც სწორედ ასე, გლუვი სარკის ფუნქციითაა დატვირთული; მის უმთავრეს მოვალეობად ნახსენები გულწრფელი შორისდებულების ინდუსტრიული წარმოება იქცა, – რეალობის მიმართ გულზიდვის გამომხატველი „ფუ“ ან რეალობის გამოჭერით გამოწვეული აღფრთოვანების „ვაა!“. ამ გრძნობათა წარმომქმნელი ხატების ყველა მედიუმში განშლამ და უსაზღვრო სიჭარბემ კი ჟურნალისტიკისგან თავის თავზე აღებული ფუნქციის ინფლაციაც განაპირობა და ხელოვნების როლის მოშლაც საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. ის, რაც ხელოვნებაში სასიცოცხლო ან იმუნური მოძრაობა უნდა იყოს, ცხოვრების იმიტაციის ილუზიად იქცა, რადგან ქმედებათა ქვეტექსტის ლოგიკა თითებს შორის ქვიშასავით გაგვისხლტა. ათასგზის მოთხრობილი პრობლემის პირვანდელი სიმძაფრე და მასზე რეფლექსირების შესაძლებლობაც ბუნებრივად გაქრა და ესაა მიზეზი, რამაც სხვადასხვა დისციპლინების მიმართ ინტერესის მასობრივი უქონლობა, უნდობლობა, ემოციური ქსოვილის მოცვეთა და გადაღლილობა გააჩინა. ეს შემაშფოთებელი კომპლექსურობა კი მიზეზშედეგობრივი წინაპირობაა იმ პოლიტიკური საფლობის, საიდანაც აგერ უკვე მერამდენე წელია ვეღარ ამოვედით.
თუ ხელოვნება მედიის სტანდარტით, სარკესავით აირეკლავს რეალობას და არ შეაჩერებს, არ გარდაქმნის ყოფას, თუ არ შექმნის ახალი ცხოვრების იდეებს, მაშინ რამ, ვინ უნდა გადაწიოს თავისუფლების საზღვრები იმის იქით სადაც ახლაა? პოლიტიკოსები ძალაუფლებას იმყარებენ და მათი ეს მონაპოვარი გვჭირდება, რომ თანაცხოვრებაში დაგვეხმარონ, მაგრამ თუკი ახალი იდეები და მისთვის ბრძოლის საჭიროება არ დადგა, მაშინ ან პოლიტიკა რაში გვჭირდება, ან მედია? ზემოთ ნახსენებ ორ შორისდებულს, „თეთრსა და შავს“, შორის აზროვნებისა და ცხოვრების მთელი განშლაა, მასობრივი ხელოვნება კი ამას უარყოფს. ამიტომ არის, რომ ის ვეღარც მასებთანაა და საკუთარი როლისთვისაც უიმედოდ უნარშეზღუდულია. ასეთია ქვიარ ხელოვნების ხელთ არსებული ინსტრუმენტებიც. უმრავლეს შემთხვევაში, დამკვეთები ლგბტქ ორგანიზაციები არიან, რომლებიც პროდუქტის ხარისხს ვერ აკონტროლებენ და სახელოვნებო საქაღალდეში ხშირად ხვდება ნამუშევრები, რომელსაც ძალიან ცოტა აქვს საერთო ხელოვნებასთან. ხელოვნების ენას მეტი ფუნქცია, მოვალეობა და შესაძლებლობა აქვს, ვიდრე სლოგანებამდე დაყვანილ რეკლამის ენას ან აქციის საპროტესტო ენას, რომელსაც ხშირად ვაწყდებით ქვიარ ხელოვნებაში. დაუჯერებელია, რომ ქართველი ჰომოსექსუალის პრობლემა, ევროპელი ადამიანისთვის მიღწეულ და თავისუფლების გამომხატველ BDSM, – ლაკის ბრჭყვიალა ენაზე გადმოიცემოდეს, – ეს შეიძლება იყოს ოცნების ჩრდილი, მაგრამ ამ ვიზუალური დიალექტის მწარმოებელი ოკეანის გადაღმაა და ჩვენში ის ვერც აწმყოს რეალურ ანარეკლს ქმნის, ვერც რეალობას აპროტესტებს და ვერც ახალი, ავთენტური მომავლის დაპროექტებას უწყობს ხელს. ეროზიით დაავადებული ეს ვიზუალური და ვერბალური დიალექტი ჩვენში, საკუთრივ თემის წევრებშიც კი, გაუცხოებას იწვევს, რადგან ჩვენს ყოველდღიურობას არ უკავშირდება; ეს მაშინ, როცა ხელოვნების ენა, აქციის ბრაზიანი და ომახიანი, კანონის ცივი და მკაცრი, რეკლამის კვიმატი ენისგან განსხვავებით ის მგრძნობიარე ენაა, რომელსაც შეუძლია მასებიდან ადამიანი გამოაცალკევოს და პიროვნებებს ერთმანეთი აღმოაჩენინოს, ააღელვოს. ამის ნაცვლად ვღებულობთ შორს წარმოებულის სიმულაკრს, ფიტულს ვიბრაციის, საკუთარი კალაპოტის, საკუთარი მთრთოლვარე გულწრფელობის, რწმენის და მონოლითური სიმყარის გარეშე.

ქართველებს ლოგიკის დინამიკისთვის ფოლკლორის მოხმობა გვიყვარს, ხშირად ვამბობთ, რომ ჩვენი პოლიფონიური აზროვნება ჩვენი სიამაყეა, მაგრამ როგორც ხალხური სიმღერის ტრადიცია გახმა და ახალი არაფერი იქმნება მისი საკრალიზების გამო, ასე დაემართა ცნობიერებასაც. პოლიფონიური აზროვნების სისტემას თავად ჰომოსექსუალებიც არაფრით ვუშვებთ. განა მართლა აუცილებელია, რომ ნაშრომში ლგბტქ დროშის ფერები ტრიალებდეს კვამლით, ლენტებით, გრიმით ან მსგავსით ხერხებით, რომ ქვიარ ხელოვნებად მოინათლოს?! ასეთი ინფანტილური გამჭვირვალობისა და შაბლონური ფერადობის იქეთ ვერ ბინადრობს ჰომოსექსუალი ადამიანი?! ვიზუალური და ვერბალური კოდების ასეთი დენადობა იქამდე მიდის, რომ სიყვარულის ექვივალენტი გულია, სიკვდილის – ცელიანი კაცი, და ვინ აწერს ხელს ამ პრიმიტიული ხატწერის განმტკიცებას? ქართული ქვიარ ხელოვნების მხატვრული ენა ახლა ყალიბდება და ვინ წყვეტს, რომ ხელოვნება დაარქვას ამ გაძვალტყავებულ პროდუქტს? ასეთი სააზროვნო სისტემისთვის ყველაფერი უცხოა, რაც უნახავია, რაც რიმეიქი არაა, მე კი მკაფიოდ გავიმეორებ, – აქ უცხო არავინაა!

ბაყაყი წყალში ყიყინებს

“ ნუთუ აუცილებელია ადამიანის ბიოლოგიური კონსტრუქცია რამეს მიებას იმის დასამტკიცებლად, რომ ცხოვრების უფლება აქვს? ნუთუ აუცილებელია, ბაბუისა და დიდი ბაბუის სამკერდე ფოტოებს დაატარებდეს ადამიანი და ამით ამტკიცებდეს, რომ უცხო არაა, რომ მართებულია მისი მოსმენა? რახან და თუკი, ასე დაჟინებით გვთხოვენ, რომ წარსულის მოხმობით ვილაპარაკოთ საკუთარ თავზე, ვილაპარაკოთ დაე, დავამტკიცოთ დაე, რომ ამ კულტურისთვის უცხოები არა ვართ, რომ არც ევროპიდან იმპორტირებული პროდუქტი ვართ და, მითუმეტეს, არც „ევროპული ფეკალიები“ (როგორც თამარ ივერმა გვიწოდა). რაკიღა პროპაგანდამ შეასაღა გარემოს, რომ უწარსულო, უცხოეთიდან ჩანერგილი უცხოები ვართ, ვილაპარაკოთ გარკვევით და სანიტარული სისუფთავით ჩვენს წარსულთან ერთად, არა კრებითი კინტოს სახელით, არამედ კონკრეტული სახელებით. დავარქვათ ჩვენს აქტივობებს, მოძრაობებს, მარშებს, კონფერენციებს, კვირეულებს, ორგანიზაციებს იმათი სახელები, ვინც ამ ქვეყნის იდენტობების განსაზღვრაში წვლილი შეიტანა, ვიკვლიოთ მათი ნაშრომები და ბიოგრაფიები, განვამტკიცოთ მათი როლი ქვეყნის კულტურაში და, იმავდროულად, მოვყვეთ მათი აკრძალური ცხოვრების შესახებ, მოვხსნათ უხერხულობანარევი ინტონაციები მათი სახელების ხსენებისას და ამოვშალოთ პირობითობის ბრჭყალები მათი ბიოგრაფიებიდან. რაკიღა აუცილებელია, გავიხსენოთ შოთა ჩანტლაძის პოეზია; გავიხსენოთ ვერიკო ანჯაფარიძე, ელენე ახვლედიანი, პეტრე ოცხელი და სხვა ბისექსუალი და ჰომოსექსუალი ადამიანები. საჯაროდ და ხმამაღლა, უაქცენტო ქართულით გამოვთქვათ, – „ბაყაყი წყალში ყიყინებს!“, ვუთხრათ ამ ფაშისტურ ნაციონალიზმს, რომ თუნდაც ჩოხა მხოლოდ მათი საკუთრება არაა, რომ ჩვენც გვერგება და შეიძლება უფრო მეტადაც კი ვიხდენდეთ. ვთქვათ, რომ ქართველი არ არის რუსული იმპერიალისტური კონსტრუქტი – ველურ-ეგზოტიკური, სუვენირების მაღაზიაში მყოფი ფაფახიანი კაცი, ქართველი საუკუნეების წინ განცდილი ტოლერანტობის ნაწილია, მისი იდენტობაა ასევე მეოცე საუკუნის დასაწყისის მენტალურ-პოლიტიკური წყობაც და ამის გამტარები იყვნენ ყოველთვის ჰომოსექსუალი ადამიანები.
ჩვენს მთავარ სამუშაოდ რეალობასთან ლაპარაკი მესახება – გავხდეთ სივრცე, სადაც ენას, ცოდნას ქმნიან და მის აქტუალიზებაზე ზრუნავენ. დღეს ჩვენი ვარირების ინტრუმენტები, ძირითადად, დასავლურ-ამერიკულია და გასაგებია, რომ იგი აფრთხობს და აღიზიანებს ჩვენს გარემოს. საზიარო ენა გვაქვს შესაქმნელი ჩვენი პატრიარქალური მემკვიდრეობის მატარებელ თანამოქალაქეებთან, რადგან უპირველესი ჩვენი მიზანი მათთან თანამშრომლობაა და არა მეტოქეობა. ადამიანზე და მის უფლება-მნიშვნელობებზე ჩვენი კულტურისთვის ავთენტური დიალექტით ვილაპარაკოთ, ავხსნათ, რომ სამოქალაქო ცხოვრებისთვის „ჩვენ“ და „ისინი“არ არსებობს. უმრავლესობის უფლებაა ფრაგმენტულად უმცირესობაში ყოფნა და მხოლოდ ეს ფრაგმენტული სხვადასხვაგვარობაა მთელის სიმდიდრე. ახსნა-გაგების ყველა პრაქტიკის მოშველიებით ვუთხრათ ყვითელი ავტობუსების მიღმა მდგომ ადამიანებს, რომ ჩვენს შორის სხვაობა მინიმალურია, ერთობის ტერიტორია კი – უსაზღვროდ დიდი. საერთო პრობლემების წინააღმდეგ ერთად დგომით შეგვიძლია მოვხსნათ ჩვენს პოლიტიზირებულ სხეულებს პროპაგანდისგან მოწებებული სექსუალური მოქალაქის სტატუსი. გამარჯვება იქნება, თუ შევძლებთ ავუხსნათ მომავლის აბსტრაქტული იმედით და მოგონებებით გაჯერებულ უმწეო აწმყოს, რომ ერის არსებობის საზრისი მისი შემოქმედებითობაა, მაგრამ ამ გამარჯვებასთან მხოლოდ გასაგები ენით, მსჯელობით, მტკიცებულებებით და ძალიან გულწრფელი ინტონაციით შეგვიძლია მივიდეთ. სხვაგვარად ჩვენს ირგვლივ ყველაფერი მომაკვდავია – მომაკვდავია ღმერთი, ეროვნულობა, ადამიანი, ხელოვნება… თუკი ვერ შევძლებთ, შევაჩეროთ ეს ფაშისტური კულტურა, ვერც მის შედეგებზე მორალურ პასუხისმგებლობას ვერ ავარიდებთ თავს.

ანდრო დადიანი

ფოტოს ავტორი: დავით ჭალიძე