როგორ დავკარგეთ 17 მაისი | ლაშა შანიძე

ავტორი: ლაშა შანიძე

ბოდიში, თქვენ ვერ მოხვდით განაწილებაში

ელიზაბეტის ხანის ინგლისის აღორძინების დროინდელ თეატრში ქალების როლს მამაკაცები ასრულებდნენ. სწორედ ეს ფენომენი მახსენდება ხოლმე, ბოლო წლების ჩვიდმეტ მაისს რომ ვუყურებ, რომლის ავანგარდშიც ის ლიბერალური პოლიტიკური ელიტა აღმოჩნდა, რომლებიც ძალიან შორს არიან თანასწორობის იდეისგან და მხოლოდ გარეგნულად, მოჩვენებითი მხარდამჭერი განცხადებებით (რომლებსაც რთულია მხარდამჭერი განცხადებები დაარქვა, რადგან ისეთ ტრუიზმებს მოიცავს, მათზე ლაპარაკი არავითარ გმირობას არ წარმოადგენს), ანუ მინიმალური დანაკარგებით, ახერხებენ ამომრჩევლის იმ ძალიან მზარდ მასაზე მუშაობას, რომელიც პროგრესულ და რეგრესულ პარადიგმას შორის თავს ‘’ნათელ’’ მხარეს მიაკუთვნებს. სრულებით არ მგონია შემთხვევითი, რომ პოლიტიკოსების მხრიდან ლგბტ თემის შეკრებისა და თვითგამოხატვის განსაკუთრებული მხარდაჭერა 2018 წლის მაისის ბასიანის აქციების პერიოდს დაემთხვა, როცა მათ ცხადად დაინახეს, რომ ‘’პროგრესულობა’’ არც ისე არაპოპულარულია. სწორედ ამ წლის ჩვიდმეტ მაისს, საჯარო სივრცეები, ტელეეთერები თუ ონლაინ/ბეჭდური მედიები მასობრივად დაიკავა მემარჯვენე ლიბერალურმა ელიტამ და მათთან აფილირებული ადამიანების ჯგუფებმა. 2018 წლიდან მოყოლებული, ყოველ წელს, ძალიან პრობლემური საკითხების აბსოლუტურად კარიკატურული აქტუალიზების მომსწრენი ვხდებით და ვუყურებთ განმათავისუფლებელი მოძრაობის იდეის სრულ პროფანაციას, აგრეთვე, ისეთ შინაარსისგან დაცლილ ნარატივზე დახურდავებას, რაც მაგალითად სატელევიზიო ანძის განათების ფერებზე დებატები ან ერთნაირსექსიან ადამიანებს შორის სამოქალაქო ქორწინების უფლების აუცილებლობაზე მსჯელობაა, რაც კვლევებითაც დასტურდება, რომ საერთოდ არ არის აქტუალური საკითხი თემის წევრებისთვის. რაც ყველაზე მტკივნეულია, ‘’პროგრესად’’ შენიღბული მასკარადი მთლიანად დაცლილია ჩვენი, ლგბტქ ადამიანების, ხმებისგან. იმ გროტესკულ პერფორმანსს ჰგავს, სადაც, სამწუხაროდ, მხოლოდ უსულო საგნების ან ბალახის როლი გვერგო. უნდა გავჩუმდეთ, რადგან არ ვიცით რა არის ჩვენთვის კარგი. ჩვენს მაგივრად პოლიტიკურ პროსტიტუციაში ჩაბმული კარიკატურები ილაპარაკებენ. მათ მხარს აუბამენ მათთან სიმბიოზურ თანაარსებობაში მყოფი მედია-ბიზნეს ორგანიზაციები და, საბოლოოდ, თავისუფლებისთვისა და თანასწორობისთვის ბრძოლის ნაცვლად, ხელში უსაგნო ხმაური, ლანძღვა-გინება, დაპირისპირება, პოლარიზება, გახლეჩა, კიდევ უფრო გაზრდილი ჰომოფობია, კიდევ უფრო მეტი ჩაგვრა და დამცირება შეგვრჩება. სამაგიეროდ, დუღილის ტემპერატურა ას გრადუსს ცელსიუსს მიაღწევს, გაიზრდება ლაიქები, გულები, შეარები და ლგბტ უფლებები კიდევ ერთხელ იქცევა პოლიტიკური ბრძოლის იარაღად. აქტივიზმად წოდებული მთელი ამ პროცესით საზოგადოების დიდ ნაწილს პირდაპირ ვაიძულებთ, რომ პოზიცია ჰქონდეს, სრულიად გარდაუვალი არჩევანის წინაშე ვაყენებთ: ისინი ან ჰომოფობების, ანუ ‘’რეგრესის’ მხარეს’ უნდა იყვნენ, ან ‘’პროგრესის’’. რა გასაკვირია, რომ მათი უმრავლესობა ასეთი არჩევანის გაკეთებისთვის მზად არაა, არც საკმარის ინფორმაციას ფლობს და ამჯობინებს, ისევ იმ მხარეს დადგეს, რაც მათთვის უცხო არ არის და მრავალი წლის განმავლობაში იმავე პოლიტიკური კლასის მიერ არის ნაკვები. ჰომოფობიის მიზეზების გაუაზრებლობამ და მის მხოლოდ ფსიქოლოგიურ მოვლენად გამოცხადებამ მიგვიყვანა მდგომარეობამდე, როცა აბსოლუტურად გაკოტრებული, ოპორტუნისტი პოლიტიკური ფიგურები, რომლებიც წლების განმავლობაში ეწეოდნენ ჰომოფობიის პოლიტიკურ ინსტრუმენტალიზაციას, ახლა ლგბტ უფლებების მედროშედ გვევლინებიან. პრინციპში, მათ ამ მეტამორფოზისთვის ბევრი არც არაფერი სჭირდებათ –  ჭიქაზე ერთი ლგბტ სტიკერის მიტყეპებაც საკმარისია ან ერთი განცხადება, რომ ადამიანებს ქუჩაში თავს არ უნდა უჩეჩქვავდნენ, ან, მაქსიმუმ, ერთი სიუჟეტის მომზადება ლგბტ ადამიანების შეკრებისა და გამოხატვის უფლებაზე.

I am a copy of a copy of a copy

ხილვადობის პოლიტიკამ, რაც თავის დროზე პრობლემის იდენტიფიცირებისა და ჩვენი არსებობის დასადასტურებლად ძალიან საჭირო ინსტრუმენტი იყო, ალბათ უკვე ამოწურა თავისი თავი. ამის აღიარების შემდეგ, წესით, ბრძოლის სხვა ეტაპზე უნდა გადავიდეთ, რომელმაც, შესაძლოა, დისკომფორტი შეუქმნას არსებულ პოლიტ-ეკონომიკურ დღის წესრიგს. სწორედ ამიტომ, ბიზნეს თუ პოლიტიკური ესტაბლიშმენტები გვაგულიანებენ, რომ ერთი ადგილი ვტკეპნოთ და ჩვენი მთელი ინტელექტუალური რესურსი ისევ ხილვადობის გაზრდას შევალიოთ, მთელი ჩვენი აქტივიზმი ისევ დესემანტიზებულ ლგბტ სიმბოლიკის ფრიალზე და ჰომოფობების უარყოფაზე დავაფუძნოთ. იგივე პოლიტიკური თუ მედია ორგანიზაციები (რთულია მათ შორის განსხვავების პოვნა) გვიბიძგებენ, იმ ჰეტერონორმატიული პრაქტიკების ზუსტი ასლი შევქმნათ, რაც, სულ ცოტა, კრიტიკის გარეშე არ უნდა მივიღოთ და დავფიქრდეთ, საერთოდ გვინდა თუ არა ამ კულტურის ვალიდაცია, მისი ძლევამოსილებისა და შეუცვლელობის ხაზგასმა მისი მიმიკირებით. ვფიქრობ, დასაწყებია მსჯელობა იმაზე, თუ როგორ წარმოგვიდგენია გათავისუფლება არათავისუფალი, ანდროცენტრისტული კულტურის რეპროდუქციით. ლგბტ მოძრაობა ჰეტერონორმატიულ დღის წესრიგთან ასიმილირდა, რაც არსებული გენდერული როლების მორგებაში, ფემინური ქცევის მარგინალიზებაში, იდენტობის პოლიტიკის გარკვეულ იერარქიებს დაქვემდებარებაში და, ხშირად, ლესბოსელი, ბისექსუალი და ტრანს ადამიანების სრულ იგნორირებაში გამოიხატება. როდესაც ულტრა-კონსერვატორი პოპულისტები საზოგადოებრივი აზრით მანიპულირებას ცდილობენ, ყოველთვის აპელირებენ კაცის სოციოკულტურული გენდერული როლიდან გადახვევაზე (მაგალითად, ბიოლოგიური კაცის ქალად გადაქცევაზე, კაცის ‘’გათხოვებაზე’’). ჰომოსექსუალობაც მათთვის მხოლოდ ორი მამაკაცის ურთიერთობაა. ლესბოსელები და ტრანსგენდერი კაცები საერთოდ წინააღმდეგობის დისკურსს მიღმა არიან. არა იმიტომ, რომ მათ მიმართ მიმღებლობა მაღალია, არამედ იმიტომ, რომ ისინი პირდაპირ ვერ ემუქრებიან პატრიარქალურ კულტურას – მათ ისედაც მეორად მოქალაქეებად აღიქვამენ. საბოლოოდ რომ გათავისუფლდნენ, მათ ჯერ იმას უნდა მიაღწიონ, რომ უარყოფის სუბიექტებად კვალიფიცირდნენ, რასაც სხვა ჯგუფების სოლიდარობის გარეშე ვერ შეძლებენ. ბისექსუალობასთან დაკავშირებით კი თემის შიგნითაც არსებობს სტიგმა, რადგან ჰომონორმატიულობა, როგორც ჰეტერონორმატიულობის გარკვეული რეპლიკაცია, არ აღიარებს არაფერს შუალედურს. ან ერთი უნდა იყო, ან მეორე – ქალი ან კაცი, გეი ან ჰეტეროსექსუალი.

გათავისუფლდი, ორესტე!

Rainbow აქტივიზმის კრიტიკა გუშინ და დღეს არ დაწყებულა, მაგრამ როდესაც ადგილობრივ კონტექსტზე ან სამომავლო სტრატეგიაზე ვსაუბრობთ, შეგვიძლია დასავლური სამყაროს გამოცდილებას მივადევნოთ თვალი; რამდენად მრავლისმომცველი სოციალური ტრანსფორმაციების იდეების მატარებელი იყო ქვიარ განმათავისუფლებელი მოძრაობა ორმოცდაათი წლის წინ, როგორ კომერციალიზდა და დაკარგა თავისი მნიშვნელობა ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში, როგორ მიჰყიდა სული პრაიდმა კაპიტალიზმს და ხმების მაძიებელი პოლიტიკოსების ტრიბუნად, კორპორაციების აქტივების გასაზრდელ კარნავლად გადაიქცა. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ ჯერ არც კი გვქონია პრაიდი, უკვე იკვეთება მომავალში მოვლენების განვითარების კონტურები, თუ როგორ ერთ-ერთში გავყვებით დასავლურ სცენარს ჩვენი თვითკოლონიზაციური მიდრეკილებებიდან გამომდინარე. შარშანაც და წელსაც შემომხვდა რამდენიმე მოწოდება, რომ უნდა გავთავისუფლდეთ. პირდაპირ თუ ირიბად მიგვანიშნებენ coming-out-ის მნიშვნელობაზე და აუცილებლობაზე. სისტემური და ეკონომიკური ჩაგვრის პირობებში და საბინაო პოლიტიკის არარსებობისას, Out (გარეთ) ხშირად პირდაპირი მნიშვნელობით Out-ს, ანუ ღია ცის ქვეშ ყოფნას, ნიშნავს. თუმცა ეს საკითხები – თუ რა მოსდევს Coming out-ს და რა პრობლემების წინაშე დგებიან ქუჩაში გამოგდებული თემის წევრები – მემარჯვენე ლიბერალურ თუ ბიზნეს ელიტას ნაკლებად აღელვებს. მათთვის მხოლოდ თვითგამოხატვის აქტი, პერფორმატიულობაა მნიშვნელოვანი. მეორე მხრივ, გარეთ (out) დარჩენილი ადამიანები იაფი მუშა ხელია, რომლებსაც არ აქვთ არჩევანის საშუალება და მზად არიან ნებისმიერ მონურ სამუშაოს დათანხმდნენ. შემთხვევითი არ არის, რომ მომსახურების (ანუ ყველაზე დაბალანაზღაურებად) სფეროში თემის ყველაზე მეტი წევრია დასაქმებული. ცოტა ხნის წინ, ესთეტიკური მედიცინის საქართველოში ყველაზე დიდმა ცენტრმა ტრანსგენდერ ქალს შესთავაზა დასაქმება, რაც, ერთი შეხედვით, კარგი ამბავია, თუმცა არსებული ნეოლიბერალური ეკონომიკური წყობის ფონზე ადვილი წარმოსადგენია ექსპლოატაციის ის ხარისხი, რაც ქუჩაში დარჩენილ, სახელმწიფოსგან მიტოვებულ თემის წევრებს ემუქრებათ საკანონმდებლო დონეზე შრომითი უფლებების და გარანტიების არარსებობის პირობებში.

ბოლო სიტყვა

საზოგადოების გათიშულობა და ინტერესთა ჯგუფებს შორის სოლიდარობის არარსებობა, ჩაგვრის ინტერსექციური პრაქტიკების არაღიარება და მოძრაობები, რომლებიც ინტერსექციური ჩაგვრის მსხვერპლთა მხოლოდ ერთი უფლების (მაგალითად, თავისუფლად შეკრებისა და პრაიდის კვირეულის ჩატარების) რეალიზებას ადვოკატირებს, საუკეთესო შემთხვევაში არაფრის მომტანია, ხშირად კი – არსებული ლოკალური კონტექსტიდან, ძალაუფლების ღერძებს შორის დაპირისპირებიდან და მედია დაფარვიდან გამომდინარე – კონტრპროდუქტიული და თვითდესტრუქციულიც. ეს ყველაფერი მხოლოდ საზოგადოების კიდევ უფრო გახლეჩას და მოდელირებული რეალობის შექმნას ემსახურება. მეორე მხრივ, გაუგებარი და პრობლემურია მემარცხენე ჯგუფების მიერ იდენტობის პოლიტიკის სრული იგნორირება, მხოლოდ ეკონომიკურ ჩაგვრაზე ლაპარაკი და ის გულუბრყვილო დაშვება, რომ ჰომოფობია რამე სახის კორელაციაშია ეკონომიკურ სიდუხჭირესთან და ეკონომიკური ჩაგვრის დასრულება ჰომოფობიასაც დაასრულებს. ჰომოფობია სოციალური და სტრუქტურული ჩაგვრის სისტემის ნაყოფია და არა კლასობრივი მოვლენა. ჩვენ ჯერ კიდევ ძალიან ბევრ ფრონტზე ძალიან ბევრი სხვადასხვა ბრძოლა გვაქვს მოსაგები იმისთვის, რომ ჩვიდმეტი მაისი ან ნებისმიერი სხვა, თანასწორობისთვის ბრძოლის და გათავისუფლების დღე აღარ გადაიქცეს სიმულაკრად. ალბათ, ყველაფერი იმით უნდა დაიწყოს, რომ კი არ გვახმოვანებდნენ, არამედ ჩვენი ხმა ისმოდეს. როგორმე უნდა შევძლოთ და აღარავის მივცეთ იმის უფლება, საჯარო სივრცეებიდან გაგვაძეონ ჰომოფობიის ან თუნდაც ჩვენი ‘’მხარდამჭერობის’’ მოტივით.